Το μικρό παλάτι

Αλλο ένα από τα αρχιτεκτονικά διαμαντάκια της Β. Σοφίας, που χτίστηκε το 1895 για τον επιχειρηματία Στέφανο Ψύχα, ο οποίος είχε αναλάβει την επέκταση του Ηλεκτρικού από το Θησείο ώς την Ομόνοια. Εγινε όμως γνωστό ως κατοικία του πρίγκιπα Νικόλαου και αργότερα με την επωνυμία «Petit Palais» λειτούργησε ως παράρτημα του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία». Από το 1935 στεγάζει την πρεσβεία της Ιταλίας, μιας χώρας που μαζί με τη Γαλλία και την Αυστρία στέκεται στο πλευρό της Ελλάδας στη δύσκολη διαπραγμάτευση για την έξοδο από την κοινωνική και οικονομική κρίση

Το ξεχωριστό αρχοντικό στη διασταύρωση της Β. Σοφίας με την οδό Σέκερη καταφέρνει να καμουφλάρει τα αρχιτεκτονικά προσόντα του πίσω από την ψηλή μάντρα αλλά και την πυκνή βλάστηση, στην οποία κυριαρχούν τα κυπαρίσσια και οι φοίνικες. Οι επίμονοι παρατηρητές όμως έχουν τη δυνατότητα να αποκαλύψουν την υποδειγματική συμμετρία του κτιρίου, την αρμονία που προσδίδουν τα μπαλκόνια της πρόσοψης και κυρίως οι κίονες. Οι πιο υποψιασμένοι δεν καταβάλλουν ιδιαίτερη προσπάθεια για να καταλάβουν ότι πρόκειται για άλλο ένα έργο του πολυπράγμονα Ερνέστου Τσίλερ (1837-1923).

Η λεωφόρος, που άλλωστε είναι η ωραιότερη στο κέντρο της Αθήνας, διαθέτει τα πιο ενδιαφέροντα αρχοντικά που κατασκευάστηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα, στα οποία ο Γερμανός αρχιτέκτονας έχει τη μερίδα του λέοντος. Εργο Τσίλερ είναι και η σημερινή πρεσβεία της Αιγύπτου, στο ύψος της Ζαλοκώστα, δίπλα από το υπουργείο Εξωτερικών, ιδιοκτησία Γεωργίου Ψύχα, μέλους της ίδιας επιχειρηματικής οικογένειας. Διατηρούνται επίσης τα μέγαρα Μέρλιν (σημερινή γαλλική πρεσβεία), Συγγρού (υπουργείο Εξωτερικών) και Χαροκόπου (μουσείο Μπενάκη). Αρκετά νεοκλασικά πάντως δεν ξέφυγαν από τις μπουλντόζες της «χρυσής εποχής» της αντιπαροχής. Ανάμεσά τους περιλαμβάνονται το μέγαρο Παπούδοφ στην αρχή της Β. Σοφίας και το αρχοντικό Ράλλη-Σκαραμαγκά στη θέση της καλαίσθητης πολυκατοικίας που στεγάζει κεντρικές υπηρεσίες του τέως υπουργείου Δημόσιας Διοίκησης.

Στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Οθωνα η λεωφόρος ήταν... εκτός σχεδίου και κατάφυτη από αμπέλια! Τα ακίνητα που είχαν πρόσοψη σε αυτή είχαν δεσμευτεί, καθώς τα πρώτα πολεοδομικά σχέδια προέβλεπαν την απαλλοτρίωσή τους για να κατασκευαστούν κτίρια για τη στέγαση δημοσίων υπηρεσιών. Εμειναν όμως στα χαρτιά κάτω από την πίεση των πολιτικά ισχυρών ιδιοκτητών τους, αποδεσμεύτηκαν το 1870 και πολύ γρήγορα μοσχοπουλήθηκαν σε ομογενείς του εξωτερικού που ήθελαν να φτιάξουν το αρχοντικό τους δίπλα από το παλάτι, τη σημερινή Βουλή, αλλά και τον Εθνικό Κήπο.

Παράλληλες κατασκευές

Το αρχοντικό της οικογένειας Στέφανου Ψύχα κατασκευάστηκε το 1895. Στην επετειακή έκδοση του 1999 για τα 130 χρόνια του Ηλεκτρικού Σιδηρόδρομου Αθηνών-Πειραιώς (ΗΣΑΠ), αναφέρεται ότι το 1889 ο επιχειρηματίας είχε συγκροτήσει την «Εταιρεία Προεκτάσεως» η οποία ανέλαβε τη χρηματοδότηση της επέκτασης της ατμοκίνητης γραμμής Πειραιάς-Θησείο, που θα έφτανε ώς την Ομόνοια. Ηταν το πρώτο υπόγειο τμήμα, που θα έφτανε με όρυγμα μήκους 450 μέτρων και σήραγγα 660 μέτρων ώς το Μοναστηράκι, για να καταλήξει με σήραγγα 850 μέτρων στην Ομόνοια, όπου η αρχική είσοδος βρισκόταν στην οδό Λυκούργου. Η εταιρεία θα εισέπραττε τα έσοδα από τα εισιτήρια για 55 χρόνια, καταβάλλοντας στο Δημόσιο το μάλλον χαμηλό για την εποχή ποσό των 37.000 δραχμών τον χρόνο.

Κατά τη συνήθη και σήμερα «συνταγή», η επιχείρηση ζήτησε τροποποίηση της σύμβασης και αργότερα πέτυχε να επιστρέψει το έργο μαζί με τα δάνεια στο Δημόσιο, το οποίο ανέλαβε και την ηλεκτροκίνηση του δικτύου (1901-3), που πλέον γίνεται ο γνωστός μας Ηλεκτρικός.

Τα εγκαίνια της γραμμής έγιναν τον Μάιο του 1895. Κατά... σύμπτωση, την ίδια χρονιά ολοκληρώθηκε η κατασκευή του αρχοντικού της οικογένειας Στέφανου Ψύχα, που θεωρείται το σημαντικότερο της ώριμης περιόδου του Τσίλερ. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο είναι το προστώο προς την πλευρά της λεωφόρου, με την επιβλητική μαρμάρινη είσοδο και τους ιωνικού ρυθμού κίονες. «Κουμπώνει» αρμονικά με το μπαλκόνι του πρώτου ορόφου, με τα περίτεχνα κιγκλιδώματα και τους κίονες, που σε αυτό τον όροφο ακολουθούν τις επιταγές του κορινθιακού ρυθμού. Περίτεχνη είναι και η εσωτερική διακόσμηση, που διαφοροποιείται ανάλογα με τη χρήση του κάθε χώρου.

Στα χέρια του Νικόλαου

Η οικογένεια Ψύχα δεν χάρηκε όμως για πολλά χρόνια το αρχοντικό της και φαίνεται πως η αλλαγή ιδιοκτήτη συνδέεται με το αποτυχημένο επιχειρηματικό εγχείρημα της επέκτασης της γραμμής του Ηλεκτρικού. Το 1903 στο μέγαρο αγοράστηκε από τον πρίγκιπα Νικόλαο (1872-1893), τριτότοκο γιο του Γεωργίου Α', που κατοίκησε σε αυτό μετά τον γάμο του με τη μεγάλη δούκισσα της Ρωσίας Ελένη Βλαντιμίροβνα και έως την εκδίωξη της βασιλικής οικογένειας το 1922. Για τις ανάγκες του πριγκιπικού ζεύγους επιστρατεύτηκε ο επίσης δυναμικός αρχιτέκτονας Αναστάσιος Μεταξάς (1832-1937), που ανήκε στη νεότερη φουρνιά των δημιουργών.

Με σπουδές στη Δρέσδη, την Καρλσρούη και το Παρίσι, επέστρεψε στην Αθήνα και σχεδίασε πάνω από 40 μεγαλόπρεπα κτίρια (Αιγινήτειο Νοσοκομείο, Οικονομική Σχολή, γαλλική πρεσβεία, Μουσείο Μπενάκη, μέγαρο Διομήδους και αναστήλωση Παναθηναϊκού Σταδίου), χάρη στα οποία δικαίως θεωρείται ο βασικότερος εκφραστής της υστεροκλασικής εποχής. Εδωσε έμφαση σε αλλαγές στο εσωτερικό, όπου κυριαρχούσαν στοιχεία της αναγέννησης και του μπαρόκ, που έδωσαν στο αρχοντικό την ονομασία «Petit Palais» («Μικρό Παλάτι»).

Η ονομασία διατηρήθηκε και μετά το 1923, όταν το αρχοντικό νοικιάστηκε από τον επιχειρηματία του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία». Υπέστη το δεύτερο «λίφτινγκ» για να μεταμορφωθεί σε πολυτελές τουριστικό κατάλυμα που διέθετε 60 κλίνες αλλά ελάχιστες... τουαλέτες, καθώς και γήπεδο τένις. Ως ξενοδοχείο «Petit Palais» λειτούργησε ώς το 1933 και στη συνέχεια φιλοξένησε για μικρό χρονικό διάστημα την πρεσβεία της Νορβηγίας. Στα μέσα της ίδιας χρονιάς, όμως, αγοράστηκε από το ιταλικό δημόσιο και στεγάζει ώς σήμερα την πρεσβεία της γειτονικής χώρας.

Η ιταλική πρεσβεία, όπως και της Γαλλίας, ήταν από τις πρώτες που λειτούργησαν στην Αθήνα. Αρχικά στεγάστηκε στην οικία Κοντόσταυλου, που βρισκόταν στην οδό Θουκιδίδου στην «καρδιά» της Πλάκας. Στη συνέχεια μετακόμισε στην οδό Στησιχόρου.

1. Μνήμες του '40

Η ιταλική πρεσβεία διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην κήρυξη του πολέμου κατά της Ελλάδας. Τη νύχτα της 26ης Οκτωβρίου 1940, ο πρέσβης Εμανουέλε Γκράτσι, στο πλαίσιο των σχεδίων του Μουσολίνι, είχε οργανώσει δεξίωση με αφορμή την πρεμιέρα της όπερας «Μαντάμ Μπάτερφλαϊ» του Πουτσίνι και είχε προσκαλέσει τον γιο του δημιουργού.

2. Η παραπλάνηση

Ηταν μια προσπάθεια παραπλάνησης της ελληνικής πλευράς. Δυο ημέρες μετά ακολούθησε το γνωστό τελεσίγραφο, που είχε συντάξει ο κόμης Τσιάνο στις 22 Οκτωβρίου και είχε φτάσει στην Αθήνα με δύο τηλεγραφήματα, που είχαν σταλεί κρυπτογραφημένα σε χωριστές ημέρες. Μάλιστα ο Γκράτσι προτίμησε να περάσει τη νύχτα της 27ης Οκτωβρίου σε φιλικό σπίτι πριν κατευθυνθεί προς την πρωθυπουργική κατοικία στην Κηφισιά.

3. Οι φοίνικες της Αμαλίας

Στην αυλή της πρεσβείας διασώζονται μερικοί αιωνόβιοι φοίνικες, μικρό μέρος της δωρεάς του βασιλιά της Αιγύπτου στην Αμαλία. Οι περισσότεροι έχουν φυτευτεί στον Εθνικό Κήπο.