Ραμονέ: O Φιντέλ που γνώρισα

Ο τελευταίος επαναστάτης

«Ο Φιντέλ πέθανε αλλά είναι αθάνατος. Ελάχιστοι άνθρωποι γνώρισαν τη δόξα να μπουν εν ζωή στην ιστορία και τον μύθο. Ο Φιντέλ είναι ένας από αυτούς. Ανήκε σε αυτή τη γενιά των μυθικών επαναστατών -Νέλσον Μαντέλα, Πατρίς Λουμούμπα, Αμίλκαρ Καμπράλ, Τσε Γκεβάρα, Καμίλο Τόρες, Τούρσιος Λίμα, Μπεν Μπαρκά-, οι οποίοι αναζητώντας το ιδανικό της δικαιοσύνης ρίχτηκαν τη δεκαετία του ‘50 στην πολιτική δράση με τη φιλοδοξία και την ελπίδα να αλλάξουν έναν κόσμο ανισοτήτων και διακρίσεων που σημαδεύτηκε από τον Ψυχρό Πόλεμο ανάμεσα σε ΕΣΣΔ και ΗΠΑ.

»Η κουβανική επανάσταση, της οποίας ο Φιντέλ Κάστρο ήταν ο εμπνευστής, ο θεωρητικός και ο ηγέτης, εξακολουθεί και σήμερα να είναι, χάρη στις επιτυχίες και παρά τα ελλείμματά της, μια σημαντική αναφορά για εκατομμύρια απόκληρων του πλανήτη. Εδώ ή εκεί, στη Λατινική Αμερική και σε άλλες γωνιές του κόσμου, γυναίκες και άντρες διαδηλώνουν, αγωνίζονται και κάποιες φορές πεθαίνουν προσπαθώντας να φέρουν καθεστώτα εμπνευσμένα από το κουβανικό μοντέλο.

»Στο παγκόσμιο πάνθεον το αφιερωμένο σε όσους με μεγαλύτερη εμμονή αγωνίστηκαν για την κοινωνική δικαιοσύνη και οι οποίοι περισσότερη αλληλεγγύη πρόσφεραν στους καταπιεσμένους της Γης, ο Φιντέλ Κάστρο -αρέσει ή δεν αρέσει στους διαφωνούντες μαζί του- έχει μια ξεχωριστή θέση.

»Τον γνώρισα το 1975 και συζήτησα μαζί του σε πολλές περιστάσεις, αλλά, επί μεγάλο διάστημα και σε συνθήκες πάντα επαγγελματικές και συγκεκριμένες, με αφορμή ρεπορτάζ για το νησί ή τη συμμετοχή μου σε κάποιο συνέδριο ή εκδήλωση.

»Οταν αποφασίσαμε να κάνουμε το βιβλίο “Φιντέλ Κάστρο: βιογραφία σε δυο φωνές” (ή Εκατό ώρες με τον Φιντέλ), με προσκάλεσε να τον συνοδεύσω επί πολλές μέρες σε διάφορα ταξίδια του. Τόσο στην Κούβα (Σαντιάγκο, Ολγκίν, Αβάνα) όσο και στο εξωτερικό (Εκουαδόρ).

»Με αυτοκίνητο ή αεροπλάνο, γευματίζοντας ή δειπνώντας, συζητήσαμε επί πολύ. Χωρίς μαγνητόφωνο. Για όλα τα πιθανά θέματα, τις καθημερινές ειδήσεις, τις εμπειρίες του παρελθόντος του και τις ανησυχίες του για το παρόν. Που εγώ έπειτα έγραφα από μνήμης στα τετράδιά μου.

»Επειτα, επί τρία χρόνια, βλεπόμασταν πολύ συχνά, τουλάχιστον αρκετές μέρες κάθε τρεις μήνες.

»Ανακάλυψα την πιο προσωπική πλευρά του Φιντέλ. Σχεδόν ντροπαλός. Εξαιρετικά μορφωμένος. Ακουγε με προσοχή κάθε συνομιλητή του. Πάντα ενδιαφερόταν για τους άλλους, και ιδίως για τους συνεργάτες του.

»Ποτέ δεν τον άκουσα να υψώνει τη φωνή του. Ποτέ μια εντολή. Με τρόπους και χειρονομίες μιας ευγένειας άλλων εποχών. Ενας πραγματικός ιππότης. Με τεράστια αίσθηση αυτοσεβασμού. Που ζει, όσο μπόρεσα να εκτιμήσω, σπαρτιάτικα.

»Λιτά έπιπλα, υγιεινή και απλή διατροφή. Ενας τρόπος ζωής μοναχού-στρατιώτη.

»Η ημέρα δουλειάς του συνήθως τελείωνε στις 6 -7 τα χαράματα, όταν ξεκινούσε η μέρα. Περισσότερες από μία φορά διέκοψε τις συζητήσεις μας στις 2 ή 3 το πρωί γιατί ακόμη έπρεπε να συμμετάσχει σε «σημαντικές συσκέψεις».

»Κοιμόταν μόνο 4 ώρες, και κάποιες φορές άλλες 1-2 όταν ξέκλεβε κάποια στιγμή μέσα στη μέρα.

»Ξαγρυπνούσε. Αλλά ήταν και ακούραστος. Ταξίδια, μετακινήσεις, συναντήσεις αλληλοδιαδέχονταν συνέχεια. Με πρωτόγνωρους ρυθμούς. Οι βοηθοί του -όλοι νέοι και λαμπροί τριαντάρηδες- ήταν εξουθενωμένοι στο τέλος της ημέρας.

»Κοιμόντουσαν όρθιοι. Εξαντλημένοι. Ανίκανοι να συνεχίσουν στον ρυθμό αυτού του ακούραστου γίγαντα.

»Ο Φιντέλ απαιτούσε σημειώματα, αναφορές, τηλεγραφήματα, ειδήσεις, στατιστικές, περιλήψεις τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών εκπομπών, τηλεφωνικές κλήσεις. Δεν σταματούσε να σκέφτεται, να αναλογίζεται.

»Πάντα σε επιφυλακή, πάντα σε δράση, πάντα επικεφαλής ενός μικρού “γενικού επιτελείου”, αυτού που αποτελούσαν οι συνεργάτες και βοηθοί του – δίνοντας μια νέα μάχη. Πάντα με ιδέες. Να σκέφτεται το αδιανόητο. Να φαντάζεται το απίθανο. Με μια εκπληκτική πνευματική τόλμη.

»Οταν ένα σχέδιο οριζόταν, κανένα εμπόδιο δεν το σταματούσε. Η υλοποίησή του ήταν δεδομένη. Ο ενθουσιασμός του σε παρέσυρε να τον ακολουθήσεις. Ξεσήκωνε τη βούληση των άλλων. Σαν ένα φαινόμενο μαγικό, έβλεπες τις ιδέες να υλοποιούνται, να γίνουν απτές πράξεις, πράγματα, γεγονότα.

»Η ρητορική του ικανότητα, που έχει τόσο περιγραφεί, ήταν καταπληκτική. Πρωτοφανής. Δεν μιλώ για τις δημόσιες ομιλίες του, πολύ γνωστές. Αλλά για μια απλή συζήτηση καθημερινή. Που ακολουθούσε τις εκπληκτικές χειρονομίες των λεπτών του χεριών.

»Του άρεσαν η ακρίβεια, η πιστότητα, η σαφήνεια. Μαζί του τίποτα δεν μπορούσε να είναι “στο περίπου”. Είχε εξαιρετική μνήμη, ασυνήθιστης ακρίβειας. Συντριπτική. Τόσο πλούσια που κάποιες φορές τον εμπόδιζε να σκεφτεί συνθετικά.

»Η σκέψη του ήταν πληθωρική. Ολα αποτελούσαν μια αλυσίδα. Ολα συσχετίζονταν μεταξύ τους.

»Η ανάπτυξη ενός θέματος τον οδηγούσε, λόγω συνειρμών, στη θύμηση μιας λεπτομέρειας, μιας κατάστασης, κάποιου ανθρώπου, να επικαλεστεί κάποιο παράλληλο θέμα και άλλο κι άλλο κι άλλο. Κι έτσι απομακρυνόταν από το κεντρικό θέμα.

»Τόσο που ο συνομιλητής του φοβόταν κάποια στιγμή πως έχασε τον ειρμό των σκέψεών του. Αλλά επέστρεφε πίσω και ξανάπιανε με απίστευτη ευκολία το νήμα από εκεί που το είχε αφήσει.

»Ποτέ στη διάρκεια των περισσότερων από εκατό ωρών συζητήσεων, ο Φιντέλ δεν έθεσε περιορισμό σχετικά με τα θέματα που θα συζητούσαμε. Ως διανοούμενος που ήταν, και μάλιστα μεγάλου διαμετρήματος, δεν φοβόταν την αντιπαράθεση.

»Αντίθετα, την ήθελε, την προκαλούσε. Πάντα πρόθυμος να αντιπαρατεθεί με οποιονδήποτε. Με μεγάλο σεβασμό για τον άλλο. Με μεγάλη προσοχή. Και ήταν ένας τρομερός συνομιλητής και ειδήμων στους διαξιφισμούς. Με πληθώρα επιχειρημάτων. Που απεχθανόταν μόνο την κακοπιστία και το μίσος».

* Διευθυντής της ισπανικής έκδοσης της «Le Monde Diplomatique», ιδρυτής και πρόεδρος του Παγκόσμιου Παρατηρητηρίου Μίντια και συγγραφέας πολλών βιβλίων, ανάμεσά τους το «Φιντέλ Κάστρο: βιογραφία σε δυο φωνές». Το παραπάνω κείμενο είναι απόσπασμα από αποχαιρετιστήριο άρθρο του Ραμονέ που δημοσιεύτηκε στη γαλλική ιστοσελίδα «Memoires des Luttes» και αναδημοσιεύεται στα ελληνικά με την άδεια του συγγραφέα.