Οι απαιτήσεις της Γαλλίας οδήγησαν σε λουτρό αίματος

Πριν από 153 χρόνια η Αθήνα βίωνε τον «μαύρο Ιούνη» της Ιστορίας της. Για τρεις μέρες η πόλη μετατράπηκε σε πεδίο αδελφοκτόνου μάχης, που ήρθε ως αποκορύφωμα μιας περιόδου βαθέως διχασμού στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος.

Στην εμφύλια σύρραξη, που έγινε από τις 18 έως τις 20 Ιουνίου 1863 και έμεινε στην Ιστορία ως «Ιουνιανά», έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 200 άνθρωποι και «ώς πεντακόσιοι οι πληγωμένοι στους δρόμους των Αθηνών, που ήταν τότε μικρή πόλις το πολύ 70 χιλιάδων κατοίκων». [Πηγή: Φιλολογική επιθεώρηση «Μπουκέτο», τ. 17/3/1927, σελ. 280, Ψηφιακή Συλλογή «Πλειάς»]

Η εφημερίδα «Εθνοσυνέλευσις» δίνει μια παραστατική εικόνα της φρίκης γράφοντας ότι «από οδού εις οδόν, από οικίας εις οικίαν Ελληνες φονεύουσι Ελληνας, συμπολίται συμπολίτας, αδελφοί αδελφούς. Η πόλις πάσα αντηχεί από πυροβολισμούς και πολλά θύματα πίπτουσιν εκατέρωθεν».

Ομως, αυτό δεν ήταν παρά η κορύφωση του εθνικού διχασμού που ταλάνιζε τη χώρα.

Ετσι, το θέμα της αποζημίωσης, που ζήτησε η γαλλική κυβέρνηση για λογαριασμό του Σουλιέ, ενός εργολάβου θεατρικών παραστάσεων, ήταν μόνο η αφορμή για να ξεσπάσει μια νέα κυβερνητική κρίση ανάμεσα στους δύο μεγάλους σχηματισμούς, τους «Ορεινούς» και τους «Πεδινούς».

Οι «ορεινοί» είχαν συμφωνήσει να δοθεί η αποζημίωση των 60.000 δραχμών που ζητούσε ο Σουλιέ για επεισόδια τα οποία προκλήθηκαν σε κάποια από τις παραστάσεις του καθώς θεωρήθηκε ότι προκαλούσε τα ήθη της εποχής. [εφ. «Αθήνα» φ.10/6/1863].

Οι «πεδινοί» μαζί με τους Ν. Σαρίπολο και Κ. Πετσάλη βρήκαν ευκαιρία να καταγγείλουν με δριμύτητα την κυβέρνηση (=υπουργείο) κάνοντας λόγο για «ανάξιον και ανίκανον υπουργείον», όπως είπε στη συνεδρίαση της 12ης Ιουνίου ο Γ. Μαυρομιχάλης. [Πρακτικά των Συνεδριάσεων της Εν Αθήναις Β’ των Ελλήνων Συνελεύσεως, Τόμος Γ', σελ. 195- 205)

Η συνεδρίαση υπήρξε θυελλώδης και την επόμενη ημέρα η εφημερίδα «Εθνοφύλαξ» σημείωνε ότι «(…) και διαπληκτισμοί εγένοντο και ύβρεις ανταμείφθησαν».

Στο μεταξύ από τις 10 Ιουνίου παραιτήθηκε ο «φιλοπεδινός» υπουργός Στρατιωτικών Δ. Βότσαρης λόγω της διαφωνίας του για την αποζημίωση στον Σουλιέ.

Στις 15 Ιουνίου κατατίθεται πρόταση μομφής κατά της κυβέρνησης.

Δύο μέρες αργότερα, η Εθνοσυνέλευση δίνει ψήφο εμπιστοσύνης στη κυβέρνηση Ρούφου και ταυτόχρονα εκλέγεται υπουργός των Στρατιωτικών ο «ορεινός» αρχηγός της Εθνοφυλακής, Πάνος Κορωναίος.

Την ίδια μέρα, η εφημερίδα «Εθνοφύλαξ» (φ. 17/6/1863) γράφει ότι «ο αρχιληστής Κυριάκος (…) εσχημάτισε συμμορίαν, εις ην περιλαμβάνονται τέσσαρες υπαξιωματικοί και εις (αστυνομικός) κλητήρ» και διατυπώνει το ερώτημα:

«Που ν’ αποδώσωμεν τον καταρτισμόν της συμμορίας ταύτης; Το τοιούτον αφίνομεν εις την βαθείαν κρίσιν των αναγνωστών ημών».

Φαίνεται ότι εκείνη τη μέρα ο Βούλγαρης αποφασίζει να κινηθεί για την κατάληψη της εξουσίας.

Οι εφημερίδες της εποχής εκτιμούν την κατάσταση ανάλογα με την τοποθέτησή τους.

Οι «φιλοπεδινές» («Αθήνα» φ. 22/6/1863) επιρρίπτουν ευθύνες για όσα ακολούθησαν στην κυβέρνηση, που όχι μόνο δεν παραιτήθηκε αλλά επέλεξε τον Κορωναίο για υπουργό Στρατιωτικών, που διακρινόταν «διά το βίαιον και παράφορον του χαρακτήρος αυτού».

Οι εφημερίδες της άλλης πλευράς («Εθνοσυνέλευσις» φ. 1/7/1863) έγραφαν για «συνωμοσίαν», η οποία στόχευε «εις την διάλυσιν της Εθνικής Συνελεύσεως, εις την προγραφήν των αντιπάλων και εις την ίδρυσιν δικτατορίας» και επέρριπτε ευθύνες στον Βούλγαρη ότι «απεφάσισε να επιζητήση την εξουσίαν διά παρανόμων και ανηθίκων μέσων».

Τέλος, η «ουδέτερη» «Ελπίς» (φ. 25/6/1863) χαρακτηρίζει ως μέγα πολιτικό σφάλμα ότι δεν παραιτήθηκε η κυβέρνηση αλλά ταυτόχρονα χαρακτηρίζει λίγο πολύ παράφρονες αυτούς που επιχείρησαν να καταλάβουν την εξουσία «επί ένα ή δύο μήνας [σ.σ. μέχρι να έρθει ο νέος βασιλιάς] πατούντες επί σωρείας πτωμάτων των συμπολιτών μας».

Ετσι, το πρωί της Τρίτης 18 Ιουνίου το σχέδιο για την ένοπλη κατάληψη της εξουσίας τέθηκε σε εφαρμογή.

Ο αρχιληστής Κυριάκος με τη συμμορία του, που το προηγούμενο βράδυ είχαν διανυκτερεύσει στη Μονή Καισαριανής, για να αποπροσανατολίσει τις κυβερνητικές δυνάμεις κινήθηκε προς το Λιόπεσι (Παιανία) «δια να εκδικηθή δήθεν τους Λιοπεσιώτας κατά των οποίων είχε πάθος διά παλαιάς διενέξεις» (εφ. «Αθήνα» 22/6/1863).

Ενα απόσπασμα χωροφυλάκων εμφανίζεται, στην ουσία για να βοηθήσει τη συμμορία και δίνουν την εικόνα ότι τους οδηγεί στην πρωτεύουσα.

Το απόγευμα φτάνοντας στη Μονή Ασωμάτων (Μονή Πετράκη) οι ληστές ζήτησαν να πιούν νερό από το υδραγωγείο, κοντά στο μοναστήρι.

Ωστόσο, όταν πλησίασαν εκεί όρμησαν μέσα στο μοναστήρι και οχυρώθηκαν σ’ αυτό.

Ο Πάνος Κορωναίος δίνει εντολή να γίνει επίθεση στη Μονή για να συλληφθούν οι ληστές.

Ομως, διαπιστώνει ότι το 6ο τάγμα με διοικητή τον Π. Λεωτσάκο αδρανεί.

Ο Κορωναίος αντιλαμβάνεται το σχέδιο και δίνει εντολή στις λιγοστές δυνάμεις που έχουν μείνει στο πλευρό της κυβέρνησης των «ορεινών» να καταλάβουν καίρια σημεία, όπως τα Ανάκτορα, την πλατεία Συντάγματος, την Ακρόπολη κ.ά.

Επειτα από λίγο το πυροβολικό, με διοικητή τον Παπαδιαμαντόπουλο, εμφανίζεται στην πόλη και τάσσεται με το μέρος των στασιαστών, όπως και η αστυνομία.

Από την άλλη πλευρά βρίσκονται η εθνοφυλακή, τρία τάγματα πεζικού, το ιππικό και οι πυροσβέστες. Οι κυβερνητικές δυνάμεις υστερούν δραματικά.

Περίπου στις 2 τα ξημερώματα της 19ης Ιουνίου γίνεται η πρώτη μάχη, με δύο ή τρεις νεκρούς, μπροστά στον ναό της Αγίας Ειρήνης (μεταξύ των οδών Αιόλου και Αθηνάς).

Δύο ώρες αργότερα αρχίζει σφοδρή μάχη για την κατάληψη των ανακτόρων.

Διαρκεί 5 ώρες, μέχρι τις 9 το πρωί, και έχασαν την ζωή τους πολλά άτομα από τις δύο πλευρές.

Ανάμεσά τους και ο υπολοχαγός Αριστείδης Κανάρης, γιος του πυρπολητή.

Ταυτόχρονα, συγκαλείται η Εθνοσυνέλευση αλλά πηγαίνουν μόνο ορισμένοι «πεδινοί» βουλευτές καθώς απέναντι από τη Παλαιά Βουλή βρίσκονταν δυνάμεις του πυροβολικού.

Οι παρόντες εγκρίνουν ψήφισμα, καταλύοντας την κυβέρνηση.

Την άλλη μέρα, η μάχη μεταφέρεται στην περιοχή της Ομόνοιας. Ο διοικητής της Εθνικής Τράπεζας Γ. Σταύρου, φίλος του Bούλγαρη, είχε καλέσει 100 χωροφύλακες για να φυλάσσουν το κεντρικό κτίριο, στην οδό Αιόλου.

Κάποια στιγμή, ενώ ο Κορωναίος συνοδευόμενος από λίγους ιππείς κατέβαινε την οδό Αιόλου, οι χωροφύλακες μέσα από τη τράπεζα αρχίζουν να πυροβολούν εναντίον τους.

Οι μάχες ξαναρχίζουν, αυτή τη φορά στη περιοχή της Ομόνοιας.

Τελικά, το απόγευμα έπειτα από αυστηρή παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων, επιτυγχάνεται 48ωρη ανακωχή.

Την επομένη (21 Ιουνίου) επανέρχεται σε συνεδρίαση η Εθνοσυνέλευση, αυτή τη φορά στη Βαρβάκειο.

Οι «πεδινοί» προσπαθούσαν να εμποδίσουν τη συνεδρίαση. Ομως, καθώς είδαν τον εξαγριωμένο λαό να στρέφεται εναντίον τους υποχωρούν και γίνεται κανονικά η συνεδρίαση.

Υστερα από διαπραγματεύσεις και υπό την πίεση των πρεσβευτών των Μεγάλων Δυνάμεων σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με συμμετοχή και των «πεδινών», με πρόεδρο και πάλι τον Βενιζέλο Ρούφο.

Λόγω της σύνθεσής της (δηλαδή της συμμετοχής «ορεινών» και «πεδινών»), η κυβέρνηση αυτή αποκλήθηκε ειρωνικά «κυβέρνηση του οροπεδίου».

Οι συντεχνιακές παρατάξεις

Μετά την απομάκρυνση του Οθωνα τον Οκτώβριο του 1862 και μέχρι την έλευση του πρώτου βασιλιά του δανέζικου οίκου των Γλίξμπουργκ, Γεώργιου, η περίοδος, που ονομάστηκε «μεσοβασιλεία», χαρακτηρίστηκε από μεγάλο εθνικό διχασμό.

Υστερα από εκλογές συνεκλήθη, στις 10 Δεκεμβρίου 1862, η «Δεύτερη εν Αθήναις Συνέλευσης των Ελλήνων», στην οποία διαμορφώθηκαν δύο μεγάλοι πολιτικοί σχηματισμοί, οι «ορεινοί» και οι «πεδινοί».

Οι ονομασίες παρέπεμπαν στις θέσεις των πληρεξούσιων (δηλ. των βουλευτών) στα έδρανα της Εθνοσυνέλευσης αλλά έμμεσα αντανακλούσαν ένα θλιβερό κακέκτυπο της Εθνοσυνέλευσης, που συνήλθε μετά τη Γαλλική Επανάσταση, με τους «Γιρονδίνους» και τους «Ιακωβίνους».

Οι δυο «παρατάξεις» δεν είχαν ούτε ιδεολογική ούτε πολιτική «ταυτότητα».

Δεν αντιπροσώπευαν ταξικά ή άλλα συντεχνιακά συμφέροντα. Γι’ αυτό στις γραμμές τους υπήρχαν άτομα απ’ όλες τις οικονομικές και κοινωνικές τάξεις.

Ουσιαστικά ήταν προσωποπαγείς συλλογικότητες που προσπαθούσαν να προωθήσουν ατομικά συμφέροντα.

Παρά την αμορφία τους, όμως, οι δυο βασικές παρατάξεις αντανακλούσαν κοινωνικούς ανταγωνισμούς.

Σχηματικά, οι «πεδινοί», που είχαν αρχηγό τον Δ. Βούλγαρη, προέρχονταν κυρίως από το πρώην «αγγλικό κόμμα» και ήταν -θα λέγαμε- η συντηρητική παράταξη.

Οι «ορεινοί» αποτελούσαν την αριστερή πτέρυγα της Εθνοσυνέλευσης.

Υπήρχε μια ηγετική ομάδα από τους Βενιζέλο Ρούφο, τον μπουρλοτιέρη Κωνσταντίνο Κανάρη κ.ά. και οι βασικές δυνάμεις τους προέρχονταν από ανήκοντες παλαιότερα στο «ρώσικο» και στο «γαλλικό» κόμμα.

Μια τρίτη παράταξη ήταν οι «εκλεκτικοί», που ήταν συντηρητικοί και φιλομοναρχικοί (Σπυρίδων Τρικούπης, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Ν. Σαρίπολος κ.ά.) ενώ υπήρχε και μια μικρή ομάδα αντιμοναρχικών υπό τον Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, το «Εθνικό Κομιτάτο».

Το πρώτο τρίμηνο του 1863 η Εθνοσυνέλευση αναλώθηκε σε διχαστικές εκτροπές και διαρκείς αλλαγές κυβερνήσεων.

Το ίδιο διάστημα η Αγγλία περιέφερε «το ελληνικό στέμμα ανά τα μικροσκοπικά κρατίδια της Κεντρικής Ευρώπης ως διακοσμητικό ασημικό προς πώληση σε τιμή ευκαιρίας, σε ένα άθλιο αλισβερίσι […].

Επειτα από 18 καταγεγραμμένες κατηγορηματικές αρνήσεις άσημων γαλαζοαίματων […], στις 10 Μαρτίου του 1863 παρουσιάσθηκε ο νεαρός (μόλις 17 ετών) Χριστιανός Γουλιέλμος Φερδινάνδος Αδόλφος Γεώργιος του οίκου Γκλύξμπουργκ της Δανίας, πρόθυμος να αναλάβει τον θρόνο […]». [Πηγή: Ιωάννης Β. Δασκαρόλης, Ιστορικά Θέματα, τεύχος 96, Ιούνιος 2010].

Τελικά, εξελέγη, στις 29 Απριλίου 1863, νέα κυβέρνηση υπό τον Βενιζέλο Ρούφο.

Οπως έγραφαν οι εφημερίδες («Εθνοσυνέλευσις» φ. 2/5/1863) μετά από διαπραγματεύσεις διαμορφώθηκαν δύο ψηφοδέλτια, το ένα των «ορεινών» και το άλλο των «πεδινών» μαζί με τους «Εκλεκτικούς» και την ομάδα Δεληγιώργη.

Οι «πεδινοί» με τις άλλες δύο μικρότερες ομάδες αποδέχτηκαν ως πρωθυπουργό τον Βενιζέλο Ρούφο, που εξελέγη ομόφωνα.

Στα υπουργεία οι «ορεινοί» πήραν τέσσερα, με τους Αλεξ. Κουμουνδούρο (Οικονομικών), Θ. Δεληγιάννη (Εξωτερικών), Δημ. Καλλιφρονά (Παιδείας) και τον ένα γιο του Κ. Κανάρη, Μιλτιάδη (Ναυτικών).

Η άλλη πλευρά πήρε τρία υπουργεία με τους Ανδρέα Λόντο (Εσωτερικών), Δημ. Βότσαρη (Στρατιωτικών) και Κ. Πλατή (Δικαιοσύνης).

«Εσχηματίσθη εν υπουργείον (= κυβέρνηση) αδύνατον, ωχρόν, ερίζον, το οποίον τίποτε δεν θα δυνηθή να πράξη και δεν είναι δυνατόν δια μακρόν βίον», προέβλεψε η παραπάνω εφημερίδα.

Και πραγματικά δεν πέρασε ούτε ένας μήνας και τα προβλήματα από τον διχασμό φάνηκαν σε διάφορες περιοχές, όπως τη Σύρο, τη Μεσσηνία, τη Λακωνία και το Ναύπλιο.

Το χρονικό της σύρραξης

17 Ιουνίου: Η κυβέρνηση παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης και εκλέγεται υπουργός Στρατιωτικών ο «ορεινός» Πάνος Κορωναίος.

18 Ιουνίου: Ο αρχιλήσταρχος Κυριάκος με τη συμμορία του έπειτα από μια παραπλανητική κίνηση καταλαμβάνει τη Μονή Ασωμάτων (Μονή Πετράκη). Η χωροφυλακή, αστυνομικοί κλητήρες και ένα τάγμα με επικεφαλής τον Π. Λεωτσάκο ενώνονται με τους ληστές.

Το πυροβολικό με επικεφαλής τον Παπαδιαμαντόπουλο προσχωρεί στην ανταρσία. Στρατεύματα που εξακολουθούν να στηρίζουν την κυβέρνηση των «ορεινών» κάτω από τις εντολές του Κορωναίου καταλαμβάνουν καίρια σημεία.

19 Ιουνίου: Στις 2 τα ξημερώματα γίνεται η πρώτη ένοπλη σύγκρουση στην εκκλησία της Αγίας Ειρήνης και στις 4 αρχίζει η μάχη για τον έλεγχο των Ανακτόρων. Χάνουν την ζωή τους περίπου 80 άτομα, ανάμεσά τους και ο υπολοχαγός Αρ. Κανάρης.

Γίνεται μια προσπάθεια διαμεσολάβησης από τριμελή επιτροπή της εθνοσυνέλευσης αλλά τα μέλη της παρά λίγο να σκοτωθούν από διασταυρούμενα πυρά.

20 Ιουνίου: Η μάχη μεταφέρεται στην Ομόνοια και στην περιοχή γύρω από το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας στην οδό Αιόλου. Συμπλοκές, δολοφονίες, «πλιάτσικο» σε πολλά σημεία. Περίπου 80 οι νεκροί.

21 Ιουνίου: Θυελλώδης συνεδρίαση της Εθνοσυνέλευσης. Εκλέγεται νέα κυβέρνηση και πάλι υπό τον Βενιζέλο Ρούφο και λαμβάνονται μέτρα για την αποκατάσταση της τάξης.