Θησαυρός στην ταράτσα

Τι κοινό έχουν το συνεργατικό καφενείο της Ακαδημίας Πλάτωνος με την κωμόπολη του Τότνες στη νοτιοδυτική Αγγλία, το Βekerich, ένα χωριουδάκι στο Λουξεμβούργο που είναι πλέον αυτόνομη ενεργειακά κοινότητα, και εκατοντάδες άλλες τοπικές πρωτοβουλίες από την Ιταλία ώς τη Χιλή και από την Πορτογαλία ώς τη Νότια Αφρική;

Ανήκουν όλες στο παγκόσμιο «Δίκτυο Μετάβασης» (transition network) των «κοινοτήτων σε μετάβαση» (transition towns), ένα κίνημα που ξεκίνησε πριν από 12 χρόνια στην Ιρλανδία.

Εμπνευστής του ο Ρομπ Χόπκινς, περιβαλλοντικός ακτιβιστής και εκπαιδευτής της «αεικαλλιέργειας» ή αλλιώς «περμακουλτούρας», όπως αποδίδεται στα ελληνικά η permaculture, ολιστική μέθοδος καλλιέργειας που δρα σε αρμονία με τη φύση.

Πίσω από τους νεολογισμούς κρύβονται τοπικές δράσεις που απαντούν σε παγκόσμια προβλήματα, όπως η ενεργειακή-πετρελαϊκή κρίση, η οικονομική αστάθεια και η κλιματική αλλαγή.

«Υπάρχει ζωή μετά το πετρέλαιο;» είναι το ερώτημα στο οποίο επιχειρεί να απαντήσει το κίνημα των πόλεων σε μετάβαση.

Η Μετάβαση δοκιμάζει έμπρακτα το πέρασμα από μια οικονομία «υψηλής ενέργειας», βασισμένης στα ορυκτά καύσιμα, σε μια οικονομία «χαμηλής ενέργειας», ενδυναμώνοντας τις τοπικές κοινότητες ώστε να είναι πιο αυτάρκεις ενεργειακά, οικολογικά ανθεκτικές και οικονομικά ευέλικτες.

Κλειδί είναι η έννοια της «τοπικοποίησης», να καλύπτεις όσο μπορείς τις άμεσες ανάγκες με τοπικά προϊόντα, μειώνοντας τη μεταφορά αγαθών από μακριά και την εξάρτηση από το πετρέλαιο.

Σημαντικές αρχές της μετάβασης είναι η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η ανταλλαγή προϊόντων και υπηρεσιών και η αλληλεγγύη, καταρχάς σε επίπεδο γειτονιάς.

Οι ομάδες παραγωγής τροφής σε αστικούς λαχανόκηπους, οι συνεργατικές επιχειρήσεις, η σύσφιγξη των σχέσεων των μελών της ομάδας είναι αναπόσπαστο μέρος της μετάβασης, δίνοντας ξανά νόημα στη λέξη «γειτονιά» ως κοινότητα ανθρώπων που αλληλοϋποστηρίζονται και όχι ως σύνολο από τσιμεντένια ντουβάρια.

Στον Πλάτωνα

Σε όλο τον κόσμο υπάρχουν καταγεγραμμένες πάνω από 500 επίσημες κοινότητες του Δικτύου Μετάβασης και πολλά περισσότερα ανεπίσημα και υπό διαμόρφωση εγχειρήματα, αγγίζοντας συνολικά τις 2.000 πρωτοβουλίες σε 43 χώρες.

Μια τέτοια κοινότητα Μετάβασης ξεκίνησε πριν τρία χρόνια στον Κολωνό, έχοντας αρχικά ορμητήριό της το συνεργατικό καφενείο της Ακαδημίας Πλάτωνος.

Συνεχίζει αδιάλειπτα με τοπικές και αποκεντρωμένες δράσεις, σεμινάρια και εκδηλώσεις όπως η πρόσφατη «Γιορτή των σπόρων».

«Η ομάδα μας δρα με άξονες όπως ορίστηκαν από το παγκόσμιο κίνημα της Μετάβασης, που ξεκίνησε στο Τotnes το 2006», μας λέει η Κυριακή Παπαλίτσα, μέλος της Ομάδας Μετάβασης Ακαδημίας Πλάτωνα. «Ενας από αυτούς είναι ότι δεν εναντιωνόμαστε σε αυτό που υπάρχει τώρα, αλλά επικεντρωνόμαστε σε θετικές δράσεις».

Στα πετυχημένα πειράματα της ομάδας -που πάντα δοκιμάζει συλλογικά τις ιδέες της Μετάβασης σε μικρο-κλίμακα πριν τις προτείνει σε ευρύτερο ακροατήριο- συγκαταλέγεται η δημιουργία ταρατσόκηπου, που καλύπτει τις ανάγκες σε οπωροκηπευτικά μιας τετραμελούς οικογένειας.

«Το όραμα της μετάβασης είναι να πρασινίσει κάθε μπαλκόνι, κάθε ταράτσα. Στο ίδιο σπίτι κάναμε ηλιακό αερόθερμο, μειώνοντας σημαντικά τις ανάγκες της οικογένειας για πετρέλαιο».

Η ομάδα Μετάβασης πραγματοποιεί σεμινάρια κατασκευής ηλιακού αερόθερμου με ανακυκλώσιμα υλικά.

«Βασική αρχή μας παγκοσμίως είναι το μοίρασμα και η δικτύωση, γι’ αυτό συνεργαζόμαστε με άλλα εγχειρήματα, όπως το “Δίκτυο Σποροφύλαξης Αττικής”. Είμαστε 13 ομάδες που με αγάπη και φροντίδα μαζεύουμε παραδοσιακούς σπόρους», συνεχίζει η Κυριακή.

Εξίσου σημαντικός είναι ο τρόπος που αλληλεπιδρούν τα μέλη της ομάδας:

«Οι συναντήσεις πραγματοποιούνται σε κύκλο, που δίνει συνοχή στην ομάδα, διευκολύνει τη λήψη αποφάσεων και την ολοκλήρωση δράσεων. Αν δεν δράσεις μαζί με τον άλλον δεν μπορείς να τον γνωρίσεις. Δεν αρκεί να συμμετέχεις σε μια συνέλευση ανταλλάσσοντας απόψεις, αν δεν μοιραστείς της χαρά της δημιουργίας. Γι’ αυτό όταν ολοκληρώνουμε μια δράση το γιορτάζουμε».

Πείραμα της Μετάβασης και στο Λουξεμβούργο

Το δουκάτο του Λουξεμβούργου με το μισό εκατομμύριο κατοίκους και το υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα παγκοσμίως φημίζεται περισσότερο ως παράδεισος φοροδιαφυγής, όπως απέδειξε η πολύκροτη έκθεση LuxLeaks, παρά για τις οικολογικές ευαισθησίες των κατοίκων του.

Κι όμως, όπως γράφει για την «Εφ.Συν.» ο Ερίκ Λαβιλινιέρ, βετεράνος ακτιβιστής της αλληλέγγυας οικονομίας, το κίνημα της Μετάβασης έχει βάλει βαθιές ρίζες στο εύπορο κεντροευρωπαϊκό κρατίδιο.

«Η αρχή έγινε πριν από πέντε χρόνια στο Μπέκεριχ, ένα μικρό χωριό στο δυτικό Λουξεμβούργο, που ήδη φημιζόταν για τις κοινωνικές και οικολογικές καινοτομίες του. Εκεί γεννήθηκε το CELL (Κύτταρο), το Λουξεμβουργιανό Κέντρο για την Οικολογική Μάθηση, που προώθησε μια συνεργασία με τοπικές ομάδες η οποία ονομάστηκε Terra και καλλιεργεί τη γη με βάση τη μέθοδο της περμακουλτούρας».

Ακολούθησε η πρωτοβουλία της Transition Minett, το 2012, στο νότιο Λουξεμβούργο, σε μια περιοχή που είχε κάποτε ορυχεία εξαγωγής σιδηρομεταλλεύματος.

«Για τους πρωτοπόρους αυτού του κινήματος πρόκειται κυρίως για μια καινούργια κουλτούρα, έναν τρόπο ζωής που έρχεται σε αντίθεση με το μοντέλο της ευημερίας που βασίζεται στην ανάπτυξη, την κατανάλωση, το αυτοκίνητο και την ατομική ιδιοκτησία» σημειώνει ο Ερίκ.

Οι δραστηριότητες της κοινότητας περιλαμβάνουν τοπικό λαχανόκηπο-περιβόλι, συνεταιρισμό ενέργειας που εγκαθιστά φωτοβολταϊκά πάνελ σε δημόσια κτίρια, αλλά βασική αιχμή είναι ο τομέας της διατροφής.

Εμπνεόμενη από μια πρωτοβουλία εργατών γης στη Γαλλία, γεννήθηκε η ομάδα αγοράς Mesa (Οικολογικό και Αλληλέγγυο Κίνημα στον τομέα της Διατροφής). Με σκοπό την προώθηση των τοπικών βιολογικών προϊόντων, κάποιοι πολίτες συνενώθηκαν για τις κοινές αγορές τους με συναντήσεις με παραγωγούς.

Οργάνωσαν μια μηνιαία συνάντηση για να συγκεντρώνουν παραγγελίες χωρίς μεσάζοντες, ενώ η όλη διαδικασία έκλεινε με ένα συλλογικό γεύμα. Πριν από δύο χρόνια δημιουργήθηκε ένα πιο μόνιμο στέκι της Μετάβασης.

«Στόχος δεν είναι η αύξηση των πωλήσεων, αλλά η ύπαρξη ενός χώρου ανταλλαγών και οικονομικών πρωτοβουλιών των πολιτών, που ονομάστηκε Reconomie (Επανα-οικονομία) σε μετάβαση».

Για τον Ερίκ, η ιδέα της Μετάβασης γίνεται πράξη «μοιράζοντας, χτίζοντας, εφευρίσκοντας, βάζοντας ο καθένας το λιθαράκι του για να αλλάξει ο κόσμος».