«Το κοινωνικό κράτος πρέπει να το διασφαλίζουν οι κυβερνήσεις»

Στα τέλη Μαρτίου το Impact Hub της Αθήνας έκλεισε 5 χρόνια ζωής και πραγματοποίησε εκδηλώσεις στον χώρο του στο Μοναστηράκι και τη Δημοτική Αγορά Κυψέλης όπου ήταν προσκεκλημένος ο διεθνούς φήμης οικονομολόγος Μοχάμεντ Γιουνούς.

Ανάμεσα στους κεντρικούς ομιλητές βρισκόταν ο Αλμπέρτο Μασέτι Ζανίνι, διευθυντής των διεθνών προγραμμάτων του Impact Hub. Ασχολείται με τη δημιουργία και ανάπτυξη οικοσυστημάτων κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας σε πολλές γωνιές του κόσμου όπου υπάρχουν διαφορετικά μοντέλα και απαιτήσεις.

Μας μίλησε για τις δυνατότητες του πεδίου όπως και για τις διαπιστώσεις του σχετικά με την ελληνική περίπτωση.

● Πώς μπορεί η κοινωνική οικονομία και η κοινωνική επιχειρηματικότητα να δώσουν μια εναλλακτική στο κυρίαρχο καπιταλιστικό οικονομικό μοντέλο;

Το μήνυμα είναι απλό: εάν βάλουμε τις δομές της οικονομίας της αγοράς να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των ανθρώπων, τότε θα έχουμε μια πολύ ισχυρή κινητήρια δύναμη. Δηλαδή, να μην εξυπηρετούνται μόνο τα κερδοσκοπικά συμφέροντα των επενδυτών. Εάν δεν θέσουμε αυτά ως πρώτο στόχο αλλά τον κοινωνικό αντίκτυπο και τους ανθρώπους, τότε μπορούμε να κάνουμε τη διαφορά σε όλο τον κόσμο.

Το πρόβλημα με τον μη κερδοσκοπικό τομέα είναι ότι είναι εξαρτημένος από τη βούληση όσων χρηματοδοτούν, π.χ. το κράτος, η Ε.Ε., φιλάνθρωποι, επιχειρήσεις κ.ά. Αυτή η καλή θέληση μπορεί να χαθεί ανά πάσα στιγμή και έτσι οι μη κερδοσκοπικές οργανώσεις να βρεθούν σε πολύ δύσκολη θέση με το έργο τους να διακόπτεται με βίαιο τρόπο. Οι κοινωνικοί επιχειρηματίες προσπαθούν να βρουν τη χρυσή τομή μεταξύ της λειτουργίας με όρους αγοράς αλλά και του να μη βάζουν το κέρδος πάνω απ’ όλα.

● Αρκεί αυτό το κριτήριο για να ορίσουμε τις κοινωνικές επιχειρήσεις;

Δεν έχουμε έναν συγκεκριμένο ορισμό των κοινωνικών επιχειρήσεων. Υπάρχουν πολύ διαφορετικές αντιλήψεις ως προς το τι αποτελεί μια κοινωνική επιχείρηση στις διάφορες περιοχές του κόσμου. Στην Ευρώπη υπάρχει και το αγγλοσαξονικό μοντέλο που λέει ότι «όλα επιτρέπονται» και το κέρδος αρκεί να υπάρχει ορατός κοινωνικός αντίκτυπος.

Στην Ελλάδα και την Ιταλία βλέπω συχνά να γίνεται μια εξίσωση των συνεταιριστικών και των κοινωνικών επιχειρήσεων. Στον ευρωπαϊκό Νότο δίνεται μεγάλη έμφαση στη δομή της ιδιοκτησίας, ενώ στον Βορρά η συζήτηση στρέφεται περισσότερο γύρω από τον κοινωνικό αντίκτυπο. Εμείς στο διεθνές Impact Hub δηλώνουμε «αγνωστικιστές» ως προς αυτό. Δεν μας ενδιαφέρει τόσο η μορφή αλλά το να πρόκειται για φορείς που έχουν στόχο να φέρουν θετικές αλλαγές για τους ανθρώπους και τις τοπικές κοινωνίες. Εκεί έρχεται αυτό που λέμε «τρίτος δρόμος».

Δεν πρέπει να απομακρυνθούμε από τις αγορές που αποτελούν τμήμα της καθημερινότητας. Πρέπει να τις αντιμετωπίσουμε σαν ένα εργαλείο που μπορεί να φέρει βελτίωση στη ζωή των ανθρώπων, χωρίς να υποστηρίζουμε ότι αποτελούν τη θεραπεία για όλα τα κοινωνικά προβλήματα. Οι αξίες είναι που τις καθορίζουν, δεν υπάρχει κάτι σωστό ή λάθος με τις αγορές εάν βάλεις στο επίκεντρό τους τον άνθρωπο. Εάν μπει στο επίκεντρο αποκλειστικά το κέρδος, τότε η κατάσταση γίνεται προβληματική.

● Αρμόζει στην κοινωνική οικονομία/επιχειρηματικότητα να υποκαθιστά κοινωνικές υπηρεσίες που τα κράτη δεν παρέχουν πλέον λόγω λιτότητας;

Αυτό που συμβαίνει με το κοινωνικό κράτος στην Ευρώπη έχει δύο πλευρές. Αρχικά υπάρχει μια ύφεση που έχει επηρεάσει αρνητικά τη δυνατότητα των κρατών να παρέχουν αυτές τις υπηρεσίες. Το προσφυγικό προσέθεσε έξτρα πίεση σε κάποια ήδη εύθραυστα συστήματα. Ωστόσο, αυτή η επιχειρηματολογία χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν για να δικαιολογήσει την περαιτέρω συρρίκνωση.

Για να είμαι ειλικρινής δεν πιστεύω ότι όλες αυτές οι υπηρεσίες μπορούν να μετατραπούν σε αντικείμενο επιχειρήσεων. Ούτε καν κοινωνικών ή μη κερδοσκοπικών επιχειρήσεων. Πάντοτε ένα τμήμα του πληθυσμού δεν θα μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτές.

Το κοινωνικό κράτος πρέπει να το διασφαλίζουν οι κυβερνήσεις που εκλέγουμε. Αυτό όμως που κάνουν συχνά οι κοινωνικές επιχειρήσεις είναι να βρίσκονται σε έναν επικουρικό ρόλο και να κλείνουν τρύπες, ειδικά για τμήματα της κοινωνίας που το κράτος δεν μπορεί ή δεν θέλει να καλύψει τις ανάγκες τους. Μάλιστα, πολλές φορές οι κοινωνικοί επιχειρηματίες αντιμετωπίζονται ως αποδιοπομπαίος τράγος από το κράτος που υποστηρίζει ότι τους ανέθεσε να φροντίσουν για συγκεκριμένα προβλήματα και δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες του.

Δεν υπάρχει ακόμα η δυνατότητα οι κοινωνικοί επιχειρηματίες να φέρουν αλλαγές και καινοτόμες ιδέες σε αυστηρά δομημένα πεδία, όπως για παράδειγμα ο τομέας της υγείας και της περίθαλψης.

● Ποιες είναι οι διαπιστώσεις σας για τον χώρο της κοινωνικής οικονομίας στην Ελλάδα;

Νομίζω ότι υπάρχει πραγματική ευκαιρία για να αναπτυχθεί στην Ελλάδα. Οι άνθρωποι υπέφεραν από την κρίση και ζητούν απελπισμένα μοντέλα που θα είναι αποτελεσματικά. Η κοινωνική επιχειρηματικότητα προσφέρει έναν τρίτο δρόμο που δεν έχει εξερευνηθεί ακόμα και μπορεί να αποτελέσει το μέλλον.

Για παράδειγμα, στην αγορά της Κυψέλης βλέπουμε μια παραδοσιακή αγορά σε μια πολυσύνθετη γειτονιά που αναζωογονήθηκε κι έφερε κοντά ανθρώπους διαφορετικής προέλευσης. Κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει σε όλη την Ελλάδα με χώρους που δεν είναι χρήσιμοι πλέον στην αγορά, αλλά μπορούν να κάνουν τη διαφορά σε αυτό το υβριδικό μοντέλο που συνδυάζει διαστάσεις του χτισίματος κοινοτήτων με διαστάσεις της αγοράς.

Δεν χτίζουμε μια ουτοπία αλλά κάτι που λειτουργεί για τους απλούς ανθρώπους, πιο κοντά στην αρχαία έννοια της αγοράς. Κάτι που δημιουργεί σχέσεις κοινότητας και εμπιστοσύνης, όπου δεν πρέπει να υπάρχουν αποκλεισμοί.