Μπορεί να λειτουργήσει ο κόσμος χωρίς το χρήμα;

Το προηγούμενο μυθιστόρημα του Γάλλου συγγραφέα «Η ελεύθερη κοινότητα του Αγίου Μαρτίνου» αναφερόταν σε μια κοινωνία πιο δίκαιη, η οποία δεν περιμένει να πέσει ο καπιταλισμός.

Στο νέο του βιβλίο, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί φιλοσοφική παραβολή ή πολιτική μυθοπλασία, ένας συμβολαιογράφος, ένας ξυλουργός, μια δασκάλα, ένας απατεώνας, ένας αστυνομικός κι άλλοι ένοικοι μιας πολυκατοικίας επιβιώνουν χωρίς χρήμα, βλέποντας ο καθένας με τον τρόπο του την κατάσταση, σαν δράμα ή ευκαιρία.

Συνέντευξη

● Πώς εμπνευστήκατε το νέο σας βιβλίο για μια ζωή χωρίς χρήμα;

Εξετάζοντας τις εναλλακτικές λύσεις που παρουσιάζονταν σε Γαλλία και Ελλάδα για την κρίση, κατάλαβα ότι αυτές και τα προβλήματα τα οποία έθεταν οι κοινωνίες περιστρέφονταν γύρω απ’ το χρήμα. Είναι πολύ δύσκολο να σκεφτούμε έξω από τους όρους του, αλλά προσπάθησα να βγω από τη λογική του.

Στην εγχρήματη κοινωνία, οι λύσεις καταλήγουν να είναι αδιέξοδες. Είδαμε, για παράδειγμα, πώς κατέληξαν πολιτικές της Αριστεράς, όπως αυτή του Αλέξη Τσίπρα.

Το αδιέξοδο του χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι γενικευμένο: οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, οικολογικό. Οπότε σκέφτηκα να πράξω κάτι αντίστοιχο αυτού που λέγεται ότι έπραξε ο Μέγας Αλέξανδρος, ο οποίος έκοψε τον γόρδιο δεσμό που κανείς δεν μπορούσε να λύσει. Για μένα αυτό σημαίνει να δράσεις λαμβάνοντας υπόψη τη βαθύτερη αιτία στον πυρήνα του προβλήματος.

Το χρήμα υπάρχει εδώ και περίπου 5.000 χρόνια, κατά τα οποία οι άνθρωποι ανταλλάσσουν προϊόντα, υπηρεσίες, αξίες.

Από την αρχαιότητα, μεγάλοι διανοητές, όπως ο Αριστοτέλης, είχαν στοχαστεί πάνω στη χρηματιστική και φιλόσοφοι, παλαιότεροι ή σχεδόν σύγχρονοί μας, είχαν πιστέψει πως θα ήταν δυνατό το χρήμα να γίνει πιο ηθικό.

Ομως, ανεξάρτητα από την πολιτική κατάσταση και τη διάσταση σε οποιονδήποτε πολιτισμό, το χρήμα έχει την ιδιότητα να δημιουργεί πλούτο σε ένα μέρος της κοινωνίας και σε άλλο ανισότητα.

Στην ιστορία του χρήματος, που στηρίζεται στην ανάγκη της έλλειψης, υπάρχει μοιραία κάποια στιγμή κατά την οποία συσσωρεύεται στα χέρια λίγων και μαζί συσσωρεύεται και η εξουσία.

Δημιουργούνται εντάσεις, πόλεμοι, οικολογικές καταστροφές, η μανία της «εξόρυξης», από τις πρώτες ύλες μέχρι τα άυλα πλέον data.

● Θεωρείτε ότι, εάν καταργηθεί το χρήμα, θα περιοριστούν αυτά τα δεινά;

Τον τελευταίο μισό αιώνα, το να μιλήσεις για κατάργηση του χρήματος θεωρούνταν ανυπόστατο. Πλέον, η πληροφορική δίνει τη δυνατότητα διαχείρισης πολλών δεδομένων σε τοπικό ή παγκόσμιο επίπεδο, ενώ έχει πολλαπλασιαστεί η παραγωγικότητα και έχουν εμφανιστεί νέες επιστήμες. Για παράδειγμα, ο κλάδος του βιομιμητισμού μάς δείχνει πώς λειτουργεί η «οικονομία» ενός δάσους.

Εχουμε δηλαδή μια τεχνολογία για να μάθουμε την υψηλή λειτουργία της φύσης, αλλά αντιλαμβανόμαστε ότι οι κοινωνικές δομές και το πολιτικοοικονομικό σύστημα βρίσκονται ακόμα στον μεσαίωνα.

Αρα θα έπρεπε να εγκαταλείψουμε την εμπορευματοποίηση και να περάσουμε σε έναν πολιτισμό της πρόσβασης, αφού έχουμε τρόπους, ιδέες και καλή θέληση για να μην κερδοσκοπούμε από όσα δίνουμε ή παίρνουμε.

● Με ποιους τρόπους είτε στο μυθιστόρημά σας είτε ρεαλιστικά βλέπετε ότι θα μπορούσε να επιτευχθεί μια μετάβαση στην επόμενη κατάσταση, από τη στιγμή που οι κοινωνίες δεν είναι πια ανταλλακτικές αλλά έχουν μεγεθυνθεί;

Οσο θα υπάρχει χρήμα για κάποιους, θα υπάρχει εκμετάλλευση. Αν το καταργήσουμε θα παραμείνουν προβλήματα, αλλά θα είναι διαπροσωπικά και όχι κοινωνικά.

Η κοινωνία που οραματίζομαι και προσπαθώ να δω συγκεκριμένα στην ιδιοκτησία, την ηλεκτροδότηση, τη νοσηλεία, την ενέργεια, την αστυνόμευση, δεν θα είναι τέλεια, αλλά καλύτερη και δεν θα οδηγεί στη συνολική κατάρρευση του πλανήτη.

Η κρίση του 2008, της οποίας μέρος είναι το ελληνικό πρόβλημα, θα είναι μικρή σε σχέση με αυτό που διαφαίνεται και τρόπον τινά ανακοινώνουν οι ίδιοι οι τραπεζίτες, οι οίκοι αξιολόγησης, η Κριστίν Λαγκάρντ, που προετοιμάζονται για μία κρίση τεραστίων διαστάσεων. Οι ιθύνοντες το ξέρουν, αλλά δεν το λένε, επειδή δεν έχουν λύσεις. Αν μία χώρα χρειάζεται στήριξη, άλλες μπορούν να βάλουν το χέρι στην τσέπη για να βοηθήσουν.

Ομως, όταν πρόκειται για αντίστοιχο πρόβλημα πλανητικών διαστάσεων, τα πράγματα αλλάζουν.

Δεν προτείνω μία δυνητική εκδοχή της λύσης ανάμεσα σε άλλες. Θα βρούμε μπροστά μας την κατάργηση του χρήματος, γιατί θα καταρρεύσει το σύστημα.

Η ουτοπία δεν είναι να θέλουμε μια αχρήματη κοινωνία, αλλά να διατηρηθεί το χρήμα επ’ αόριστον. Κι ο ρεαλισμός είναι πώς θα προετοιμαστούμε για την κατάρρευση σε κάθε επίπεδο.

● Πώς θα μπορούσαμε, λοιπόν, να προετοιμαστούμε για μια ενδεχόμενη κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος;

Πρέπει να πειραματιστούμε με άλλους τρόπους του πράττειν και όχι να περιμένουμε να βρεθούμε ενώπιον του προβλήματος. Πρόκειται για μία συλλογική απάντηση, που χρειάζεται αλλαγή νοοτροπίας.

Στη Γαλλία, οι Αρχές θέλησαν να κατασκευάσουν ένα αεροδρόμιο στην κωμόπολη Νοτρ Νταμ Ντε Λαντ, αλλά 250 κάτοικοι δημιούργησαν μια αυτοδιαχειριζόμενη ζώνη, που λειτουργεί χωρίς χρήμα.

Η κυβέρνηση, φοβούμενη λίγους νέους, αγρότες, βιβλιοπώλες, έστειλε ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις αλλά δεν κατάφερε να τους κάμψει.

Σε ένα χωριό 150 κατοίκων στην Ηπειρο εφαρμόζουν το παράδειγμα της αχρήματης κοινωνίας. Στο καφενείο φέρνουν ό,τι περισσεύει για να το πάρει άλλος.

Οταν χάλασε ο δρόμος, νέοι που είχαν ελεύθερο χρόνο, τον επιδιόρθωσαν. Αντίστοιχα εγχειρήματα υπάρχουν σε άλλες χώρες σε τοπικό επίπεδο.

Ποιος είναι

Γεννημένος το 1943 στο Αλγέρι, ζει πλέον στη Γαλλία και την Ελλάδα. Μετά από σύντομες σπουδές φιλοσοφίας, τις οποίες διέκοψε για να υπηρετήσει θητεία αντιρρησία συνείδησης, περιπλανήθηκε σε όλη τη Γαλλία ως ξυλουργός οικοδομών, ζώντας με την οικογένειά του σε τροχόσπιτο. Ύστερα εργάστηκε για 20 χρόνια σε μονάδα φροντίδας τοξικομανών, φτάνοντας έως το βαθμό του υποδιευθυντή, αλλά το 1999 παραιτήθηκε διαφωνώντας με τη γενίκευση της χρήσης υποκαταστάτων. 

*Ευχαριστούμε τον Πάνο Γρηγορίου για τη μετάφραση.