Τρώμε μαζί, δουλεύουμε μαζί

Στο «Ναν» η μαγειρική από πρόσφυγες σεφ δεν είναι μια δράση ευαισθητοποίησης με πρόσκαιρο χαρακτήρα, στο πλαίσιο ενός φεστιβάλ. Είναι καθημερινότητα. Μια καθημερινότητα που έγινε πραγματικότητα από τις ακαταπόνητες προσπάθειες μιας παρέας τεσσάρων γυναικών με ζωντανό το όραμα της αλληλεγγύης και μιας διαφορετικής κοινωνίας και την υποστήριξη πολλών ανθρώπων και συλλογικοτήτων με κοινές αξίες. 

Το κοινωνικό εστιατόριο - καφέ που ίδρυσαν και λειτουργεί ήδη εδώ και τέσσερις μήνες στη Μυτιλήνη δεν είναι μόνο ένας τόπος συνάντησης διαφορετικών πολιτισμών, δεν εξυπηρετεί μόνο τις ανάγκες απασχόλησης πέντε προσφύγων και πέντε ντόπιων, αλλά αποτελεί ένα κοινωνικό εργαστήριο συνεύρεσης και επικοινωνίας.

Την ιστορία της δημιουργίας του «Ναν» μάς εξιστορεί μία από τις τέσσερις φίλες, η Λένα Αλτίνογλου. Μας πάει στις αρχές της προσφυγικής κρίσης, όταν φίλοι και συλλογικότητες ξεκίνησαν την επαναλειτουργία των παιδικών κατασκηνώσεων του ΠΙΚΠΑ στο νησί, δημιουργώντας έναν ανοιχτό χώρο φιλοξενίας για ευάλωτες ομάδες προσφύγων, το χωριό τού «όλοι μαζί», που σε μεγάλο βαθμό ήταν αυτοδιαχειριζόμενο.

Η πρώτη επαφή

«Σιγά σιγά, όταν τακτοποιήθηκαν οι άνθρωποι, άρχισαν να μας προσκαλούν στα σπίτια της κατασκήνωσης όπου ζούσαν για φαγητό, για να μας δείξουν με τον τρόπο τους ότι εκτιμούν αυτό που κάναμε, ήπιαμε μαζί τσάι και τότε δοκιμάσαμε πολύ ωραία πράγματα. Και σκεφτήκαμε, γιατί να μη φτιάξουμε ένα εστιατόριο όπου θα μπορούσαμε να παρουσιάσουμε όλη αυτήν την ωραία κουζίνα, για την οποία πριν δεν είχαμε ιδέα στην τοπική κοινωνία, όλα αυτά τα πιάτα που μας ενώνουν, γιατί οι Σύροι, οι Τούρκοι, οι Κούρδοι χρησιμοποιούν πάρα πολύ κοινά υλικά, να δούμε τι κοινό έχουν και τι καινούργιο φέρνουν.

Η Μέλπω είχε έναν χώρο που είχε μείνει ξενοίκιαστος με την κρίση και πριν ήταν εστιατόριο. Μετά το 2015, όταν εγκλωβίστηκε και πάρα πολύς κόσμος εδώ, οι ανάγκες άλλαξαν, χρειαζόταν να βρουν τρόπους να επιβιώσουν και να ενταχθούν. Ο όρος στην ανοιχτή δομή είναι ότι αυτοί που έπαιρναν τα χαρτιά τους έπρεπε να δώσουν τη θέση τους σε κάποιον άλλον που έχει ανάγκη τις υπηρεσίες που προσφέρουν εκεί. Ετσι, μερικοί είχαν νοικιάσει σπίτια και το επόμενο θέμα ήταν πώς θα επιβιώσουν. Ενα μεγάλο θέμα, λοιπόν, ήταν να εκπαιδεύσουμε τον κόσμο στο πώς να μαγειρεύει σε μια μεγάλη κουζίνα, να μάθει τη ροή της δουλειάς, έγινε μεγάλη προσπάθεια να μάθουν και ελληνικά ή αγγλικά σε συνεργασία με το Μοσαΐκ, έναν χώρο εκπαίδευσης που έχουν δημιουργήσει στο κέντρο της Μυτιλήνης, και το τρίτο κομμάτι ήταν να τους μυήσουμε σε όλες αυτές τις διαδικασίες που χρειάζεται, για να μπορέσουν να εργαστούν στην Ελλάδα, να αποκτήσουν κάποια γνώση της γραφειοκρατίας, των νόμων και των δικαιωμάτων τους».

Μπορεί να ακούγονται ωραία όλα αυτά, ωστόσο χρειάστηκαν περίπου τρία χρόνια για να γίνουν τα σχέδια πράξη, να μαζευτούν τα δικαιολογητικά, να βγει η άδεια, ενώ προηγήθηκε και η δημιουργία της «Λέσβος αλληλεγγύης», «επειδή οφείλαμε να έχουμε μια νομική μορφή και διαφάνεια, ώστε οι υποστηρικτές μας -επειδή όλες μας οι δράσεις στηρίζονται σε δωρεές αλληλέγγυων και καμία κρατική ή ευρωπαϊκή ενίσχυση, να παρακολουθούν τι γίνονται οι συνεισφορές τους».

Από την άλλη μεριά, υπάρχει και ο ντόπιος πληθυσμός που έχει πληγεί από την κρίση «και δεν θέλαμε να αισθάνονται αποκλεισμένοι, να σκέφτονται ότι υπάρχει ενδιαφέρον μόνο για τους πρόσφυγες, γιατί και εμείς υποφέρουμε από αυτή την κατάσταση και ήταν σημαντικό να πούμε ότι είμαστε όλοι μαζί, και στην κρίση και στις δράσεις που προσπαθούν να ανακουφίσουν αυτή την κατάσταση και πως η αλληλεγγύη είναι για όλους. Για μας ήταν σημαντικό να συνδημιουργήσουμε, να μοιραζόμαστε γύρω από ένα τραπέζι τον πολιτισμό μας, την κουλτούρα μας, τη σκέψη μας και τις ελπίδες μας. Νομίζω ότι η επικοινωνία μέσα από αυτόν τον δίαυλο είναι το καλύτερο που θα μπορούσαμε να πετύχουμε. Δεν χρειάζονται και πολλά λόγια. Η χαρά να προσφέρεις, η ευχαρίστηση του άλλου, μια ερώτηση, όπως το “τι έχει μέσα;” ή “αυτό πώς το λες;”, μπορεί να είναι η αφετηρία για να μιλήσουν οι άνθρωποι, μια αφορμή για να επικοινωνήσουν, να σκεφτούν ή να δείξουν το ενδιαφέρον τους… Επίσης, για τους ίδιους τους πρόσφυγες είναι πολύ σημαντικό το ότι αποκτούν επαγγελματική εμπειρία που μπορούν να την αξιοποιήσουν όπου κι αν πάνε…».

Η φιλία της Ευγενίας, της Εφης, της Μέλπως και της Λένας, που κατάφερε να δώσει περιεχόμενο σε αξίες και να εμπνεύσει συμπαραστάτες αρωγούς στις προσπάθειές τους και στυλοβάτες κάθε δράσης αλληλεγγύης, οι δυσκολίες -συνήθως τρικλοποδιές της γραφειοκρατίας αυτής που κάνει τη ζωή δύσκολη για όλους μας, πρόσφυγες και ντόπιους-, η διαρκής δημιουργία και επινοητικότητα, η συμμετοχή σε δράσεις που μετουσιώνουν τη ζόρικη καθημερινότητα σε γιορτή, φαίνεται να πιάνει τόπο. Η τοπική κοινωνία, αν και κουρασμένη από την κατάσταση που επικρατεί στο νησί, φαίνεται να έχει αγκαλιάσει την προσπάθεια και να τη στηρίζει, όρος απαραίτητος για τη συνέχισή της.

Το «Ναν» είναι μια Αστική μη Κερδοσκοπική Επιχείρηση (ΑΜΚΕ), στην οποία εργάζονται άνθρωποι από τη Μυτιλήνη, τη Συρία, το Πακιστάν, το Αφγανιστάν και το Μπανγκλαντές, προωθεί τις αξίες της κατανόησης, αλλά και λύσεις φιλικές προς το περιβάλλον (επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, περιορισμό της σπατάλης τροφίμων, ενώ διαθέτει το φαγητό που περισσεύει σε άπορους και δομές προσφύγων), υποστηρίζει παραγωγούς ντόπιους και της αλληλέγγυας οικονομίας. Χρησιμοποιεί το φαγητό όχι μόνον ως αφορμή συνάντησης διαφορετικών πολιτισμών της Μεσογείου και της Ανατολής, αλλά και ως μέσο κατανόησης και αλλαγής αντιλήψεων, το κλειδί για τη συνύπαρξη και την ένταξη των προσφύγων.

«Γιατί το ονομάσατε “Ναν”;», ρωτήσαμε τη Λένα. «Στις περιοχές γύρω από την Ινδία, αυτή η λέξη σημαίνει ψωμί», μας είπε. Και δεν μπορέσαμε να μη σκεφτούμε μία άλλη, σπουδαία στο νόημα λέξη και ίσως εξίσου απαραίτητη για τη ζωή που «εστιάζει» στην τροφή και μιλά για τους δεσμούς αυτών που έχουν μοιραστεί το φαγητό, τη λέξη σύντροφος.