Η Μεταπολίτευση των γελοιογράφων

H κατάρρευση της δικτατορίας στον απόηχο της κυπριακής τραγωδίας και η άφιξη του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην Αθήνα τα ξημερώματα της 24ης Ιουλίου 1974 υπήρξε μια διαδικασία που απελευθέρωσε δυναμικές σε κάθε τομέα της πολιτικής και πνευματικής ζωής. Ενας από αυτούς υπήρξε και ο χώρος της γελοιογραφίας.

Φύσει ενοχλητικές για κάθε εξουσία, λόγω της ικανότητάς τους να μεταδίδουν ευρηματικά πολιτικά μηνύματα μέσω του σατιρικού υπαινιγμού, οι γελοιογραφίες είχαν υποστεί και εκείνες, ως αναπόσπαστο κομμάτι του Τύπου, τις συνέπειες του «γύψου»: απαγορεύσεις και προληπτική λογοκρισία.

Καθώς όμως η πολιτική γελοιογραφία είναι «φρούτο» που ευδοκιμεί μόνον στο εύκρατο κλίμα του πλουραλισμού, η εκρηκτική της εμφάνιση τον Ιούλη του ’74 υπήρξε αναπόφευκτη. Γελοιογράφοι γνωστοί ήδη από τα προδικτατορικά χρόνια και με παρουσία στις λιγοστές, ασφυκτικά ελεγχόμενες εφημερίδες που κυκλοφορούσαν επί επταετίας «έβγαλαν το άχτι τους» μετά από επτά χρόνια τρόμου και βίας: «Γύψος τέλος» μας πληροφορεί η ταμπέλα που βρίσκεται έξω από κατάστημα με… υλικά οικοδομών, σε ένα από τα σκίτσα του Κώστα Μητρόπουλου στα «Νέα». Ενώ ο Ηλίας Σκουλάς στην «Αθηναϊκή» απεικονίζει τη δημοκρατία ως νεαρή κοπέλα με φρυγικό σκουφάκι να καλεί σαλπίζοντας όλους τους εξόριστους της δικτατορίας.

Λίγο αργότερα, ο ανερχόμενος σκιτσογράφος Σπύρος Ορνεράκης θα φιλοτεχνήσει το πασίγνωστο «αγόρι που ουρεί στο στέμμα», σύμβολο της αντιμοναρχικής καμπάνιας. Με το χαρακτηριστικό «σκιαγραφικό» του κέντημα, ο Βαγγέλης Παυλίδης δεν θα… χαρίσει κάστανα στον (γνώριμο από τα χρόνια της ΕΡΕ) Εθνάρχη, απαιτώντας «εδώ και τώρα» ριζοσπαστικές ελευθερίες. Και βέβαια θα κάνει το ντεμπούτο του και ο ανεπανάληπτος Γιάννης Ιωάννου, φέρνοντας στις γελοιογραφικές του αποσκευές τον γαλλικό «αέρα» και ανοίγοντας… τρίτους δρόμους στις επόμενες γενιές Ελλήνων γελοιογράφων. Κώστας Βλάχος, Αντώνης Καλαμάρας, ΚΥΡ, Ηλίας Δελλόγλου (ο γνωστός σήμερα Ηλίας Μακρής), Παναγιώτης Μήλας, Βασίλης Μητρόπουλος (BAS) και Διογένης Οικονόμου είναι, μεταξύ άλλων, τα θρυλικά ονόματα δημιουργών που επίσης αποτύπωσαν με τα πενάκια τους τη μεγαλύτερη τομή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Παρατηρώντας μία προς μία τις εκατοντάδες γελοιογραφίες της κρίσιμης εκείνης περιόδου (Ιούλιος 1974 - Αύγουστος 1975), διαπιστώνουμε μια πρωτοφανή πνοή ελευθερίας με τη μορφή του αυθόρμητου χιούμορ. Παρά τις διαφορετικές προσεγγίσεις, από τον ριζοσπάστη αριστερό μέχρι τον συντηρητικό αντιχουντικό δεξιό επικρατεί, για πρώτη φορά από τον πόλεμο του 1940, μια σύμπνοια: καταδίκη της χούντας, εμβάθυνση στη δημοκρατία και φυσικά «πυρ ομαδόν» κατά του πιο μισητού τότε προσώπου πανελληνίως, του Χένρι Κίσινγκερ.

Θεματικές όπως η διπλή τουρκική εισβολή στην Κύπρο, η θριαμβευτική υποδοχή του Καραμανλή, η αποχουντοποίηση, οι σχέσεις με την ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ, η πορεία προς τις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974, το δημοψήφισμα για το πολιτειακό, η υπερψήφιση του νέου Συντάγματος, η δίκη και καταδίκη των πρωταιτίων της χούντας καταγράφονται στις γελοιογραφίες του πρώτου χρόνου της Μεταπολίτευσης, καθιστώντας τις ένα είδος πρωτογενούς ιστορικής πηγής.

Αλλά και λιγότερο γνωστά στο ευρύ κοινό γεγονότα, όπως η ματαιωμένη απόπειρα πραξικοπήματος τον Φλεβάρη του 1975 από χουντικά σταγονίδια ή η δράση της νεοφασιστικής οργάνωσης «Νέα Τάξις», αποτυπώνονται από τους γελοιογράφους με έναν τρομακτικά επίκαιρο τρόπο, αποδεικνύοντας ότι κάθε άλλο παρά δεδομένη θεωρούσαν τότε την, ακόμα εύθραυστη, Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία.

* Σκιτσογράφος, μέλος Δ.Σ. της Λέσχης Ελλήνων Γελοιογράφων

🔴 «Η Μεταπολίτευση των γελοιογράφων» είναι ο τίτλος της έκθεσης που παρουσιάστηκε την Κυριακή 21 Ιουλίου 2024 στον κήπο του Προεδρικού Μεγάρου, στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 50 χρόνια από την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Πρόκειται για το εισαγωγικό μέρος μιας μεγαλύτερης αναδρομικής έκθεσης, η οποία θα παρουσιαστεί στο μετρό του Συντάγματος μεταξύ 14 και 19 του προσεχούς Οκτωβρίου με την επιμέλεια της Λέσχης Ελλήνων Γελοιογράφων, υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας, κ. Κατερίνας Σακελλαροπούλου.