«Ναυάγιο Ζακύνθου»: ένα master plan με επίκεντρο τη ζώσα πολιτιστική κληρονομιά

Μπορεί να υπάρχει ζωή πάνω από το Ναυάγιο; Υπήρχε ζωή όταν ακόμη η διάσημη παραλία λεγόταν κόλπος Σπυριλί, πριν ναυαγήσει εκεί το τσιγαράδικο «Παναγιώτης»; Θα υπάρχει ζωή αν το πλοίο το καταπιεί η άμμος;

Η απάντηση είναι «ναι» σε όλα τα παραπάνω. Το «Ναυάγιο» –η εφημερίδα μας το έχει αναφέρει πολλές φορές– δεν είναι μόνο για σέλφι με φόντο το πλοίο, είναι ένας τόπος με υψηλό φυσικό, ιστορικό, θρησκευτικό και πολιτιστικό φορτίο.

Τον Γουλιέλμο Ορεστίδη, αρχιτέκτονα με ειδίκευση στην αρχιτεκτονική τεκμηρίωση και αποτύπωση, αποκατάσταση, αναστήλωση και ανάδειξη αρχαίων και νεότερων μνημείων, στην τηλεφωνική μας συνομιλία, τον βρήκαμε στο Δεσποτικό της Αντιπάρου, όπου επιβλέπει τις εργασίες στο ιερό του Απόλλωνα.

«Οι προτεινόμενες επεμβάσεις εντός της ιστορικής ενότητας του Αγίου Γεωργίου των Κρημνών κινούνται στην κατεύθυνση της ήπιας αξιοποίησης των φυσικών και πολιτισμικών πόρων της και μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη του οικοτουρισμού και του πολιτιστικού τουρισμού», μας λέει ο κ. Ορεστίδης. «Όλα όσα προτείνουμε, φυσικά, επιτρέπονται εκ του νόμου, γιατί η περιοχή ανήκει στο δίκτυο Natura 2000. Σέβονται τους κανόνες και δεν προσπαθούν να τους κάνουν διασταλτικές ερμηνείες», ξεκαθαρίζει. 

«Σκοπός μας είναι η δημιουργία ενός υποδείγματος ανθρωπογεωγραφικής ενότητας με συνοχή και συνέχεια στον χώρο και στον χρόνο, στη βάση της προστασίας και της αειφορικής διαχείρισης της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς. Ο Άγιος Γεώργιος των Κρημνών μπορεί να αποτελέσει πρότυπο, case study, αρχικό πυρήνα ενός εγχειρήματος για την ευρύτερη περιοχή», μας αναφέρει.

«Η εφαρμογή του σχεδίου περιλαμβάνει μια συντονισμένη προσπάθεια από τη μια της Ιεράς Μητρόπολης Ζακύνθου και από την άλλη του κράτους (μέσω των αρμόδιων δημόσιων φορέων), ενώ επιθυμητή είναι και η ενεργοποίηση των κατοίκων των όμορων οικισμών», τονίζει ο κ. Ορεστίδης.

Το συγκεκριμένο master plan, που προήλθε από την πρωτοβουλία της Ι. Μητρόπολης Ζακύνθου με χορηγό την Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία Πολιτιστικού και Κοινωφελούς Έργου Αιγέας, στηρίχτηκε στην εισήγηση και την πραγματογνωμοσύνη της προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ζακύνθου Ελένης Παπασταύρου, η οποία τονίζει ότι «Επειδή τόσον η φύση όσον και η πολιτιστική κληρονομιά παρέχουν στην κοινωνία ένα ευρύ φάσμα κοινωνικο-οικονομικών οφελών, η μελέτη προτείνει μια διεπιστημονική προσέγγιση για την ανάδειξη μιας τοποθεσίας με εξίσου σημαντικό φυσικό κεφάλαιο και πολιτιστική αξία». 

Ο Σπύρος Ξένος, κοινωνιολόγος-συγγραφέας-ερευνητής, που κατέχει όσο λίγοι την περιοχή και την ιστορία της, δήλωσε στην «Εφ.Συν.»:

«Με την ολοκλήρωση και σημερινή παρουσίαση της μελέτης στρατηγικού σχεδιασμού για την προστασία, ανάδειξη, διαχείριση και αξιοποίηση της ιστορικής ενότητας Ι. Μ. Αγίου Γεωργίου των Κρημνών, οφείλω ένα μεγάλο “ευχαριστώ” στους μελετητές Γ. Ορεστίδη και Κωνσταντίνα Φράγκου, την Αιγέας ΑΜΚΕ και τον κ. Θ. Μαρτίνο καθώς και σε όλους τους συνεργάτες και συνοδοιπόρους σε αυτήν την πολύμηνη μαγευτική διαδρομή.

»Κατά την ταπεινή μου κρίση, η πρόταση μας προσφέρει ένα μοναδικό πρότυπο υπόδειγμα διαχείρισης της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς αυτού του τόπου... μιας κληρονομιάς της ανθρωπότητας.

»Υπό αυτό το πρίσμα και απέναντι στον κίνδυνο της διχοστασίας και του εμφυλίου πολέμου, απέναντι στον πολιτικό αφοπλισμό, την ανοχή, τη διαχρονική απάθεια και τη θρηνολογία, αρετές ενός κόσμου που αργοπεθαίνει χωρίς προσανατολισμό, θα ήταν δυνατόν να ενώσει την τοπική κοινωνία σε μια μάχη και το καθήκον για την υπεράσπιση των κοινών...»

Η μελέτη

Στη μελέτη προβλέπονται, μεταξύ πολλών άλλων, τα εξής:

◆ Παραχωρούνται από την Ιερά Μητρόπολη Ζακύνθου δύο περιοχές ιδιοκτησίας της για τη δημιουργία χώρων στάθμευσης οχημάτων.

◆ Μπάρα ελέγχου πρόσβασης οχημάτων χωροθετείται στην είσοδο του ασφαλτοστρωμένου δρόμου πρόσβασης από τον κεντρικό, προκειμένου αυτός να χρησιμοποιείται αποκλειστικά για πρόσβαση ατόμων με κινητικά προβλήματα, πρόσβαση οχημάτων έκτακτης ανάγκης και οργανωμένη πρόσβαση επισκεπτών με προγραμματισμένα δρομολόγια λεωφορείων.

◆ Ένας σταθμός-βάση των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης και προστασίας (Πυροσβεστική, Αστυνομία, Πρώτες Βοήθειες) αλλά και σημείο υποδοχής και βασικών εξυπηρετήσεων των επισκεπτών (ενημέρωση, στάση, WC, νερό) χωροθετείται σε ήδη διαμορφωμένο πλάτωμα βορειότερα από εκείνο που βρίσκεται πάνω από την παραλία του «Ναυαγίου».

◆ Κατασκευή ράμπας και μικρής και ελαφριάς εξέδρας-προβόλου θέασης του «Ναυαγίου» αποκλειστικά για άτομα με κινητικά προβλήματα.

◆ Από το πλάτωμα υποδοχής ο κύριος όγκος των επισκεπτών θα διοχετεύεται με καλώς διαμορφωμένα μονοπάτια είτε προς νότο στη διαδρομή προς τον κάτω Αϊ Γιώργη είτε προς βορρά στην ευκολότερη διαδρομή προς το σπήλαιο του Αγίου Γερασίμου.

◆ Βασική περιπατητική διαδρομή είναι αυτή που ενώνει το σημερινό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου με την παλαιά μονή, τον λεγόμενο Κάτω Αϊ-Γιώργη. Επί της διαδρομής αυτής στον «λαιμό» της χερσονήσου προς τον Κάτω Αϊ-Γιώργη βρίσκεται προνομιακό σημείο θέασης του «Ναυαγίου». Προτείνεται να γίνει τμηματικά «εναέρια» η διαδρομή επί κρεμαστών κατασκευών-διαδρόμων που θα εξασφαλίσουν την απόλυτη ομαλότητα κίνησης και την ασφάλεια των επισκεπτών στο σημείο το οποίο φιλοδοξεί να γίνει βασικό σημείο θέασης του Ναυαγίου. 

◆ Ένας δεύτερος δρόμος διαφυγής θα εξυπηρετεί τη δασοπυρόσβεση, τη φύλαξη του χώρου και την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών και την άμεση πρόσβαση των αρμόδιων για την προστασία σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Προτείνεται η χάραξη ενός νέου δασικού δρόμου γ΄ κατηγορίας (χωματόδρομος). Ο δρόμος αυτός, εκμεταλλευόμενος ένα ήδη χαραγμένο τμήμα που ξεκινά από το σημερινό σημείο θέασης, κινείται αρχικά νότια και στρέφεται ανατολικά στο σημείο διακλάδωσης με την περιπατητική διαδρομή προς τον κάτω Αϊ Γιώργη, περνώντας νότια από τον μεγάλο περίβολο του μοναστηριού μέχρι τον κεντρικό ασφαλτοστρωμένο δρόμο προς την Αναφωνήτρια.

◆ Δημιουργία κέντρου ενημέρωσης και χρήση νέων τεχνολογιών με σκοπό την ψηφιακή προβολή του πολιτιστικού και περιβαλλοντικού αποθέματος της περιοχής.

◆ Αξιοποίηση της σύγχρονης καλλιτεχνικής και πνευματικής δημιουργίας του εργαστηρίου ψηφιδωτών. 

◆ Κατάρτιση - ευαισθητοποίηση - επαγγελματιών και τοπικού πληθυσμού για την αποτελεσματικότερη προώθηση της ταυτότητας της περιοχής σύμφωνα με τα ιδιαίτερα πολιτισμικά και αναπτυξιακά χαρακτηριστικά της.

◆ Η μοναστική αυτάρκεια (διατροφική και ενδεχομένως ενεργειακή) μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα με μεγάλη διδακτική αξία σε σχέση με την οικολογική συνειδητοποίηση των επισκεπτών. Στο πλαίσιο αυτό, προβλέπονται βιολογικές καλλιέργειες, περιβαλλοντικές δράσεις στον τομέα της εξοικονόμησης ενέργειας, υποδομές διαχείρισης υδάτινων πόρων κ.ά.

◆ Στους χάρτες ορίζονται κάποιες περιοχές προς αρχαιολογική διερεύνηση, με ευθύνη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ζακύνθου. Προτείνεται να διευρυνθεί ο αρχαιολογικός χώρος σε σχέση με την πρόταση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ζακύνθου, ο οποίος περιλαμβάνει επιμέρους πυρήνες με βασικότερους το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου με τον περίβολο, το νησάκι-χερσόνησο του Κάτω Αγίου Γεωργίου.

Συνοψίζοντας, ο κ. Ορεστίδης μάς είπε τα εξής: «Είναι λειτουργική και “ιδεαλιστική” η προσέγγισή μας, δεν περιλαμβάνει μεγάλους παίκτες, ούτε μεγάλα κέρδη. Είναι ένας μοναδικός γεωφυσικός, ιστορικός, θρησκευτικός τόπος και όλοι αυτοί οι ωραίοι περιορισμοί δημιούργησαν μια πολύ ενδιαφέρουσα πρόκληση. Το σημαντικότερο είναι ότι είναι απειλούμενη περιοχή από τον άνθρωπο. Η φύση δεν απειλεί κανέναν…»

♦ Η Ιερά Μητρόπολη Ζακύνθου παρέλαβε το master plan τον Οκτώβριο του 2023. Τον Νοέμβριο του 2023, το παρέδωσε στον τότε υπ. Επικρατείας Στ. Παπασταύρου και μέσω αυτού στον πρωθυπουργό Κ. Μητσοτάκη, στον υπ. Ανάπτυξης Κ. Σκρέκα, στην υφυπ. Τουρισμού Έλ. Ράπτη και στον υφυπ. Περιβάλλοντος Ν. Ταγαρά. Τον Δεκέμβριο του 2023, παραδόθηκε στην προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ζακύνθου και πρόσφατα στον ΟΦΥΠΕΚΑ, διαμέσου του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου, όπως και στο Δασαρχείο Ζακύνθου, το οποίο με τη σειρά του το κοινοποίησε στο ΥΠΕΝ.

ΥΓ. Τώρα που υπάρχει μια τόσο εμπεριστατωμένη μελέτη, η οποία ανοίγει τόσους ορίζοντες και εξασφαλίζει πρωτίστως την αειφορία, μήπως θα έπρεπε να της δώσουμε μια ευκαιρία να μας δείξει τι… αξίζει (με όλες τις σημασίες της λέξης);